สกลนคร-ลูกอีสานหาอยู่หากิน ฤดูแล้งเกษตรกรว่างเว้นจากการทำนา ออกหาหอยขม ขุดปูนา หากบเขียด เก็บผักพื้นบ้านรับประทานในครอบครัวลดรายจ่าย หากเหลือก็แบ่งญาติและเพื่อนบ้าน บ้างก็ขายสร้างรายได้จุนเจือครอบครัว
หลังการเก็บเกี่ยวข้าวนาปีเป็นสัญญาณบ่งบอกถึงฤดูกาลที่ผันเปลี่ยนจากฤดูฝนเข้าสู่ฤดูหนาวต่อเนื่องสู่ฤดูร้อนหรือที่รู้จักกันในชื่อฤดูแล้ง หลังผ่านพ้นฤดูฝนแหล่งน้ำตามท้องไร่ปลายนาก็แห้งเหือด มองเห็นต่อซังข้าวสีเหลืองไกลสุดตา วิถีชีวิตคนอีสานในชนบทจะอยู่กันอย่างเรียบง่าย รวมถึงอาหารที่รับประทานก็จะเป็นของที่หาได้ในท้องไร่ปลายนา ป่าเขา หรือในแหล่งน้ำธรรมชาติต่างๆ การหากินตามธรรมชาติถือเป็นความสุขที่คนอีสานมีมาแต่โบราณ ในฤดูแล้งเช่นนี้ มองไปแห่งหนไหนก็เหมือนจะไม่มีอาหารให้รับประทาน แต่คนอีสานในชนบทไม่คิดเช่นนั้น โดยความรู้จากภูมิปัญญาชาวบ้านซึ่งสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ เหมือนเป็นสัญชาตญาณการดำรงชีวิตที่ติดตัวมาแต่กำเนิด
นายวิชา เพียสา อายุ 44 ปี ชาวนาบ้านโพนทอง ต.ตองโขบ อ.โคกศรีสุพรรณ จ.สกลนคร ก็เป็นคนอีสานลูกชาวนาโดยกำเนิด ป่า ทุ่งนา หรือแหล่งน้ำเป็นเหมือนบ้าน ตกกลางคืนก็นำไฟ คาดหัวออกส่องกบเขียด ปู ปลา ฯ นายวิชา เพียสา กล่าวว่า ในหน้าแล้งหากรู้วิธีหาอาหารก็จะพบของกินอยู่ทั่วไปตามท้องนา หรือแหล่งน้ำที่แห้งขอด อาทิ หอยขม ปูนา กะปอม ไข่มดแดง หนูนา ฯ ซึ่งทั้งหมดล้วนเป็นอาหารจานเด็ดของคนอีสาน หลังจากเสร็จงานภายในบ้าน ตนจะออกเดินไปตามท้องนาเพื่อหาปูนาและหอยขม ซึ่งในช่วงฤดูแล้งหอยและปูจะเข้าเบ้า(จำศีล) หาได้จากพื้นดินทั่วไปที่เคยเป็นแหล่งน้ำมาก่อน เช่น ท้องนาในส่วนที่ยังชุ่มอยู่ หรือหนองน้ำที่แห้งขวด
ให้สังเกตจากรูบนพื้นดินเมื่อขุดลงไปประมาณ 1 ฟุต ก็จะเจอปูนา ซึ่งอร่อยและเป็นที่นิยมมาก ทุกวันนี้ราคาปูนาสูงขึ้นหากซื้อที่ตลาดในตัวเมือง ปูนา 7 ตัว 20-40 บาท วิธีหาหอยขมภาษาอีสานเรียกขัวหอย หรือการเอาเสียมถากหน้าดินบริเวณพื้นนาไปเรื่อยๆ หอยขมจะจำศีลอยู่ในดินที่เคยเป็นโคลนหรือน้ำมาก่อน หอยขมในฤดูแล้งจะอร่อยน่ากินกว่าหอยขมหน้าน้ำ เพราะจะตัวใหญ่ อ้วน ดินจะเกาะรอบเปลือกนอกเท่านั้นภายในจะสะอาด ล้างน้ำหนึ่งรอบก็สามารถนำไปแกงได้ ราคาขายอยู่ที่กองละ 20-40 บาท
นอกจากนี้ในฤดูแล้งตามแหล่งน้ำที่แห้งขอดยังมีสุดยอดของผักอีสานสำหรับมาใส่แกงต่างๆ นั้นก็คือผักขี้ส้ม ผักขี้ขม (ผักแก่นส้ม ผักแก่นขม)พบได้เฉพาะช่วงหน้าหนาวถึงหน้าแล้ง ผักแก่นส้มมีรสเปรี้ยว ผักแก่นขมจะมีรสขมอ่อน นิยมนำมาใส่สารพัดแกงของอีสาน เช่น แกงปลา แกงกบ-เขียด ฯ นอกจากนี้ยังพบว่ามีสรรพคุณหลายอย่าง ได้แก่ ช่วยลดไข้ เจริญอาหาร กระตุ้นน้ำลาย กระตุ้นการอยากอาหาร ช่วยขับเสมหะ แก้อาการไอ แก้ร้อนใน ฯ โดยจะนิยมกินทั้งใบ ลำต้น จนถึงราก ในตลาดผักแก่นส้มแก่นขมขายกันกองละ 20 บาท ในฤดูแล้งเช่นนี้ หากโชคดีขัวหอยขม-ขุดปูนา ได้เยอะก็จะขายได้ประมาณ 200- 300 บาท/วัน
“ผมเงินไม่ค่อยมี แต่ก็มีความสุขกับครอบครัว และญาติมิตร อยู่อย่างพอเพียง ทำนา หาปูปลา จับกบจับเขียด ขุดแมงกุดจี่ ฯ หากินไปไม่มีอดตาย หากเหลือจากรับประทานในครอบครัวก็จะนำไปแบ่งญาติแบ่งเพื่อนกิน หรือนำไปขายสร้างรายได้จุนเจือครอบครัว” นายวิชา เพียสา กล่าว
