อาหารจากพืชป่ามีให้กินไม่ซ้ำในรอบ 12 เดือน กินด้วยความรู้ภูมิปัญญา ทั้งใช้และอนุรักษ์ด้วยวัฒนธรรมชุมชน จนกลายเป็นอาหารที่มีสารอาหารหลากหลาย
ชุมชนหลังพระธาตุช่อแฮ ตำบลช่อแฮ อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ ถือเป็นพื้นที่ป่าอนุรักษ์แหล่งสำคัญของจังหวัดแพร่ เป็นพื้นที่ป่าต้นน้ำของแม่น้ำยม และแม่น้ำน่าน ในป่าแถบนี้มีพื้นที่กว้างหลายหมื่นไร่เป็นที่ตั้งของอุทยานแห่งขาติลำน้ำน่าน เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าและเขตห้ามล่า ในพื้นที่อนุรักษ์เข้มข้นนี้ ยังมีชุมชนที่อาศัยอยู่กับป่า ที่มีการกันพื้นที่ออกเป็นที่อยู่อาศัยและป่าชุมชนรวมอยู่ด้วย พื้นที่เหล่านี้ชุมชนให้ความสำคัญกับความหลากหลายทางชีวภาพ ไม่มีการทำลายทุกชุมชนงดการใช้สารเคมีฆ่าแมลงและปราบวัชพืชโดยเด็ดขาด เป็นความรับผิดชอบโดยไม่ต้องมีกติการองรับ
ในพื้นที่เหล่านี้ ไปดูที่บ้านน้ำจ้อม หมู่ 8 ตำบลช่อแฮ อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ ชาวบ้านมีวิถีชีวิตอยู่กินกับป่ากับความรู้ในการดำรงชีวิตอย่างเหมาะสม จากความหลากหลายทางชีวภาพมาสู่อาหารและวิถีการดำรงชีวิตอยู่แบบพึ่งพากัน
ปูดอย มีอยู่อย่างชุกชุมในป่าแถบนี้ ชาวบ้านจะมีเวลาจับมาเป็นอาหารเพียงเดือนตุลาคม ถึงพฤศจิกายนของทุกปีและจะจับปูได้ต่อเมื่อมีฝนตกพรำในช่วงปลายฝนต้นหนาวเท่านั้น เป็นห้วงที่ปูมีความสมบูรณ์เนื้อแน่นไข่กำลังอ่อน
ผลมะเดื่อในป่าแถบนี้ถือเป็นอาหารชั้นดีสำหรับคนที่นี่ นำมาแกงเป็นอาหารด้วยวิธีปรุงแบบท้องถิ่นของชาวเหนือ คล้ายกับแกงขนุน ยังมีอาหารตามฤดูกาลอีกนานาชนิดที่ไม่มีในท้องตลาด แต่ชาวน้ำจ้อมมีภูมิปัญญาในการจัดการอาหารในรอบ 12 เดือนจากความหลากหลายทางขีวภาพของป่า นอกจากลดต้นทุนการครองชีพแล้วยังพบว่า การรับประทานอาหารของคนที่นี่เต็มไปด้วยความหลากหลายของพืชพรรณไม่ซ้ำกันในแต่ละช่วงฤดู ถือเป็นผลดีต่อสุขภาพอย่างมาก
ธีรพล แสนผล หรือ บอย วัย 30 ปี ชาวบ้านน้ำจ้อม หมู่ 8 ตำบลช่อแฮ อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ กล่าวว่า ผมอยู่ที่นี่ตั้งแต่จำความได้ เข้ามาหาของป่าไปทำอาหารกับผู้ใหญ่ ทำให้เกิดการเรียนรู้ว่าอะไรที่กินได้ อะไรทีกินไม่ได้ การเก็บผักผลไม้หรือแม้กระทั่งเนื้อสัตว์ต้องอยู่ภายใต้กฎกติกาความเชื่อ การปรุงอาหารที่มีการเรียนรู้ร่วมกันทั้งชุมชน ต้นไม้บางอย่างมีพิษเราต้องรู้ ถ้ากินเป็นจะมีอาหารให้กินไม่ซ้ำกันเลยในรอบ 12 เดือน
นางสาวพันธ์ทิพย์ อารินทร์ พยาบาลวิชาชีพ ชำนาญการ รพ.สต.ป่าแดง กล่าวว่า งานด้านสาธารณสุขมีความจำเป็นมาก ทาง รพ.สต.ได้มีการถ่ายทอดความรู้ให้กับชุมชน ส่วนเรื่องอาหารและคุณค่าของอาหารนั้น เบื้องต้นเลยคืออาหารที่หาได้ในป่าชุมชน พื้นที่สวนของชาวบ้านและลำห้วย ถือเป็นอาหารปลอดภัยจากสารเคมีชาวบ้านที่นี่ไม่ใช้สารเคมีปราบวัชพืชและศัตรูพืชอื่นๆ เลย อีกทั้งตัวอาหารที่เป็นสุดยอดของความหลากหลายเป็นสิ่งที่ร่างกายต้องการในด้านคุณค่าทางโภชนาการ ถ้านำการแพทย์แผนไทยมาเทียบเคียงโดยเฉพาะการรับประทานอาหารตามฤดูกาลนั้นก็เป็นสิ่งสำคัญที่มีตัวยาในการสร้างภูมิคุ้มกันร่างกาย เช่น มะเดื่อ เป็นไม้ป่าธรรมชาติชาวบ้านรู้วิธีกินในฤดูฝน อาหารที่เป็นยาสำคัญคือ ต้านเชื้อบิด แก้ท้องร่วง ลดน้ำตาลในเลือด กระทุ้งพิษไข้ แก้ร้อนใน ส่วนปูที่ชาวบ้านกินกันเฉพาะฤดูช่วงปลายฝนต้นหนาว เนื้อปูอุดมไปด้วยทองแดงซึ่งเป็นธาตุที่มักถูกละเลย แม้กระนั้นเป็นประโยชน์จำนวนมากสำหรับร่างกายของมนุษย์ อาทิเช่นมันช่วยสำหรับการซับธาตุเหล็กในกระเพาะแล้วก็ช่วยเพิ่มการสร้างเซลล์เม็ดเลือดแดงซึ่งช่วยทำให้เลือดมีออกซิเจนไปทั่วร่างกายได้อย่างดีเยี่ยม ทองแดงในปูยังช่วยสนับสนุนการดูแลรักษารวมทั้งการผลิตเซลล์ใหม่ได้เร็วขึ้น ถ้าเรามองชาวบ้านหาอยู่หากิน ก็เป็นเรื่องธรรมดา แต่ะถ้านำความรู้ทางการแพทย์แผนไทยเขามาดูมาตรฐานจะเป็นว่าอาหารป่ามีประโยชน์มากเลยทีเดียว ความเชื่อยังทำให้พืชและสัตว์ในป่าไม่สูญพันธุ์มีให้กินได้ตลอดไป ทำให้ความหลากหลายหนังพระธาตุช่อแฮยังคงอยู่อย่างยั่งยืน
อย่างไรก็ตามความหลากหลายทางชีวภาพป่าด้านตะวันออกของจังหวัดแพร่ ยังคงสืบทอดไปในอนาคตอย่างยาวนาน เหตุผลสำคัญคือคนในท้องถิ่นไม่คิดทำลายธรรมชาติที่มีคุณประโยชน์กับพวกเขานั่นเอง นั่นหมายความว่า จารีตวัฒนธรรมท้องถิ่นด้านความเป็นอยู่ อาหาร ยารักษาโรคจะช่วยให้ชาวบ้านเห็นความสำคัญและช่วยรักษาป่าได้ยั่งยืนกว่าการมีกฎหมายป้องกัน
