การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) แม่เมาะ เป็นแหล่งผลิตไฟฟ้าโดยใช้ถ่านหินลิกไนต์ที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย ตั้งอยู่ในอำเภอแม่เมาะ จังหวัดลำปาง ห่างจากตัวเมืองลำปาง ประมาณ 28 กิโลเมตร มีหน้าที่และความรับผิดชอบในการผลิตถ่านลิกไนต์ เพื่อเป็นเชื้อเพลิงให้แก่โรงไฟฟ้าแม่เมาะ สำหรับผลิตกระแสไฟฟ้า นำความเจริญรุ่งเรืองมาสู่ท้องถิ่นในภาคเหนือ หล่อเลี้ยงอุตสาหกรรม ธุรกิจ การค้า และที่อยู่อาศัย ที่มีความต้องการใช้ไฟฟ้าในปริมาณมากขึ้นเป็นลำดับ เนื่องจากอำเภอแม่เมาะมีแหล่งเชื้อเพลิงลิกไนต์ ซึ่งเป็นแหล่งพลังงานที่สำคัญยิ่งของประเทศ หากไม่นำมาพัฒนาและใช้ประโยชน์ ในยามที่ประเทศต้องการพลังงานไฟฟ้า ก็จะเป็นการสูญเสียโอกาส และหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่ต้องนำเข้าน้ำมันเชื้อเพลิงจากต่างประเทศ ซึ่งราคาแพงและไม่แน่นอน มาใช้ผลิตไฟฟ้า
การผลิตไฟฟ้าของ กฟผ.แม่เมาะ ได้เฝ้าระวังตรวจสอบคุณภาพอากาศ น้ำ และดิน ไม่ให้เกิดผลกระทบต่อการดำรงชีวิตของชุมชน สัตว์เลี้ยง และพืชต่าง ๆ เพื่อให้แม่เมาะเป็นเมืองที่น่าอยู่ ปราศจากมลภาวะ สามารถอำนวยประโยชน์ด้านพลังงานไฟฟ้า สร้างความเจริญให้แก่ท้องถิ่น ทั้งจังหวัดลำปางและหลายจังหวัดในประเทศ
นอกจาก กฟผ.แม่เมาะ จะดำเนินการภารกิจหลักแล้ว กิจการของโรงไฟฟ้าแม่เมาะ ยังมีวัตถุพลอยได้เกิดขึ้นหลายชนิด และมีส่วนที่ยังไม่มีการนำไปใช้ประโยชน์อย่างชัดเจน เช่น เถ้าหนัก เถ้าลอยตกสเปก และตะกอนน้ำใส คณะกรรมการบริหารงานวิจัยและพัฒนานวัตกรรม กฟผ. จึงร่วมกับ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.) วิจัยหาประโยชน์ของเถ้าหนัก ให้กลายเป็นบล็อกประสาน และวัสดุที่มีราคา โดยมีแนวคิดจะนำวัตถุพลอยได้เหล่านี้ มาพัฒนาเป็นส่วนผสม เพื่อทดแทนวัสดุก่อสร้างบล็อกประสานที่มีความแข็งแรง ใช้ในการก่อสร้าง และออกแบบกระบวนการผลิตบล็อกประสาน ขนาดกำลังการผลิต 1,000 ก้อน/วัน พร้อมถ่ายทอดเทคโนโลยีการผลิต และการก่อสร้างอาคารด้วยบล็อกประสาน
กฟผ.แม่เมาะ ได้พัฒนาสูตรบล็อกประสาน ที่มีส่วนผสมของเถ้าหนักให้มีความแข็งแรง ผ่านตามเกณฑ์มาตรฐานอุตสาหกรรม มาตรฐาน มอก. คอนกรีตบล็อกกลวงรับน้ำหนัก นอกจากนี้ ยังปรับเพิ่มสูตรให้มีหลายระดับคุณภาพ เพื่อให้สามารถแข่งขันในท้องตลาด โดยเพิ่มปริมาณเถ้าหนักได้สูงถึงร้อยละ 30 ของมวลรวม ผลวิเคราะห์ต้นทุนการผลิตบล็อกประสานจากเถ้าหนัก เปรียบเทียบกับบล็อกประสานในท้องตลาด พบว่า บล็อกประสาน จากเถ้าหนัก มีต้นทุนการผลิตต่ำกว่าบล็อกประสานในท้องตลาด สูงสุดถึงร้อยละ 12
ทั้งนี้ กฟผ. แม่เมาะได้นำบล็อกประสานที่ผลิตได้มาก่อสร้างอาคารต้นแบบจากบล็อกประสาน “The Blocks” โดยตั้งอยู่ข้างอาคารประชาสัมพันธ์แม่เมาะ กฟผ.แม่เมาะ เป็นการใช้ประโยชน์จากเถ้าหนักจากโรงไฟฟ้าแม่เมาะ เพิ่มมูลค่าของเถ้าหนักให้เกิดประโยชน์
นอกจากนี้ กฟผ.แม่เมาะ ยังได้ตั้งโรงงานผลิตบล็อกประสานต้นแบบอยู่ภายใน ศูนย์ชีววิถีเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน ซึ่งมีการจัดอบรมเชิงปฏิบัติการ ถ่ายทอดเทคโนโลยีบล็อกประสาน ให้แก่ชุมชนโดยรอบโรงไฟฟ้าแม่เมาะ รวมถึงเจ้าหน้าที่ กฟผ.เอง และเจ้าหน้าที่ภาครัฐ เน้นการผลิตและการก่อสร้างอาคารด้วยบล็อกประสาน จากการประเมินพบว่า ผู้เข้าร่วมอบรมพึงพอใจเฉลี่ยมากถึงร้อยละ 99 ซึ่งจะเป็นแรงกระตุ้นให้เกิดการนำวัตถุพลอยได้ของ โรงไฟฟ้าแม่เมาะ มาเพิ่มมูลค่าในการผลิตเป็นบล็อกประสาน และช่วยสร้างงาน สร้างอาชีพ การผลิตบล็อกประสาน ที่มีคุณภาพอย่างสม่ำเสมอ หรือรับเหมาก่อสร้างได้ในอนาคต เพราะชาวบ้านได้ลงมือปฏิบัติจริง และตระหนักถึงการนำไปใช้จริงในชีวิตประจำวัน และยังเป็นการส่งเสริมการสร้างเครือข่ายความร่วมมือ และความเข้มแข็งของกลุ่มชาวบ้าน ให้ยั่งยืนต่อไปอีกด้วย
‘The Blocks’ เตรียมต่อยอดอนาคตเป็น ‘ศูนย์ส่งเสริมการท่องเที่ยว’ และพื้นที่จัดจำหน่ายสินค้าชุมชนภายในศูนย์แห่งนี้ ตามภารกิจ “สร้างความเจริญ สร้างอาชีพให้ชุมชน” อีกด้วย
สำหรับข้อดีของบล็อกประสานจากเถ้าหนัก พบว่า มีกำลังอัดสูงกว่า น้ำหนักเบากว่า จึงมีคุณสมบัติที่ดีกว่า บล็อกทั่วไปในท้องตลาด ลดการใช้ทรัพยากรธรรมชาติในการก่อสร้าง เช่น ไม้ การนำวัตถุพลอยได้มาใช้ เป็นการนำหลัก Recycle มาปรับใช้ เพื่อการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และใช้ให้เกิดประโยชน์ได้จริง อีกทั้งยังมีราคาต้นทุนในการผลิตต่ำกว่า โดยอาคาร The Blocks ที่สร้างด้วยบล็อกประสานจากเถ้าหนัก มีความแข็งแรง ทนทาน การก่อสร้างทำได้ง่าย รวดเร็ว โดยไม่ต้องใช้ทั้งเสา ไม้แบบ และการฉาบปูน ประหยัดราคาในการก่อสร้าง เพราะลดเวลาและค่าแรงงานในการก่อสร้าง
ผู้สนใจสามารถสอบถามได้ที่ หน่วยวิจัยพัฒนาโรงไฟฟ้าแม่เมาะ จ.ลำปาง โทร 054-252-044 และ 054-252-047
