ราชบุรี ในวันนี้ ( 17 เม.ย. 63 ) ที่บ้านของนายประจวบ เจริญวงศ์ษา อายุ 73 ปี อยู่บ้านเลขที่ 39 หมู่ 9 ต.ทุ่งหลวง อ.ปากท่อ จ.ราชบุรี บริเวณบ้านอยู่ท่ามกลางป่าไผ่ และต้นไม้เบญจพรรณดูร่มรื่น พื้นที่เป็นดินร่วนบนทราย บริเวณพื้นดินมีรูทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ่อยู่เป็นจุด ๆ บางรูจะมีดินนูน ๆ ออกมาปิดอยู่ แต่บางรูเปิดออกมีสภาพเลื่อม ๆ เหมือนมีการเคลื่อนไหวเข้าออกอยู่ตลอดเต็มพื้นที่รอบบ้านก็ว่าได้ เนื่องจากเป็นที่อาศัยของแย้ ตัวลักษณะแบนหางยาวคล้ายกิ้งก่า ตัวเมียด้านข้างลำตัวจะมีสีแดงอมส้มเข้มมีจุด ๆ ตัวผู้จะมีขอบข้างลำตัวสีแดงเข้ม โผล่ออกจากรูอาศัยหากินอยู่ รอบบ้านจำนวนมาก
โดยนายประจวบ เจ้าของบ้าน ได้เล่าให้ฟังว่า ตนต้องหาแมลงเม่ามาหว่านให้ฝูงแย้กินเป็นอาหารทุกวัน เป็นการเลี้ยงดูและเป็นการอนุรักษ์ไว้ เพราะนับวันแย้จะหาดูได้ยาก แย้บางเชื่องมาก มากินอาหารอยู่ใกล้ ๆ บางตัวจับต้องได้ดูน่ารักน่าเอ็นดู อีกทั้งยังมีลูกแย้ตัวน้อย ๆ ออก มามากมายนับร้อย ๆ ตัว ด้วยสภาพพื้นดินดี แย้จะทำรูเล็ก ๆ อยู่หลายรู มีลูกแย้ผลุบ ๆ โผล่ ๆ ออกมาจากปากรูวิ่งเล่นกันสนุกสนานจนเกิดความคุ้นเคย เชื่องสามารถเข้าไปเล่นใกล้ ๆ สัมผัสตัวจับให้วิ่งเล่นบนฝ่ามือได้ แย้มาขุดรูอาศัยบริเวณพื้นที่รอบบ้านมาหลายปีแล้ว พอถึงช่วงเดือนเมษายนของทุกปี แย้ก็จะออกจากรู มาหากินวิ่งเล่น ทั้งตัวใหญ่ตัวเล็ก ตัวน้อยเป็นลูกมีเป็นร้อย ๆ ตัว ช่วงนี้มีแมลงเม่าออกก็จะคอยจับให้แย้กินเป็นอาหาร บางวันมีมะม่วงสุก หรือ จะเป็นแตงโม นำมาหั่นเป็นชิ้นวางไว้ที่พื้นแย้ก็มากิน จะอยู่หากินประมาณ 3-4 เดือน พอช่วงปรายเดือนมิถุนายน ต้นเดือนกรกฏาคม แย้ก็จะลงรูใช้ดินปิดปากรูจนแน่นไม่ออกมาอีกเลย จนกว่าจะถึงช่วงเดือนเมษายนปีต่อไปถึงจะออกมาอีกครั้ง ช่วงฝนตกพื้นดินถูกชะล้างเป็นพื้นดินเป็นเนื้อเดียวกันหมดจนไม่รู้ว่ารูแย้อยู่ตรงไหนบ้าง จะรู้ก็ต่อเมื่อแย้ออกมาจากรูเท่านั้น โดยแย้จะออกลูกหลายตัว และจะมีศัตรูคือ งู นกยาง นกกระปูด คอยไล่จิกกินบางทีถ้าว่างก็จะคอยเฝ้าดูช่วยเหลือไม่ให้ถูกจิกกินเป็นอาหารเพราะความสงสาร
หลังจากที่เลี้ยงมาหลายปีจนคุ้นเคย แย้บางตัวเห็นชินตาช่วงปีก่อน มาปีนี้ก็ขึ้นมาให้เห็นพร้อมลูกลูกด้วย ถ้าจะมาดูแย้ก็ให้มาตอนช่วงสาย ๆ เป็นต้นไป เพราะเป็นเวลาให้อาหาร บางตัวก็จะวิ่งเล่นเข้ารูแล้วก็ออกมาอีกเกือบทั้งวัน ส่วนที่บ้านจะไม่กินแย้ แต่จะชอบอนุรักษ์เอาไว้เพราะเริ่มมีน้อยลง มีชาวบ้านบางคนมาขอจะจับไปกินเป็นอาหาร แต่ก็ไม่ให้เพราะสงสาร และอนุรักษ์ไว้ ซึ่งหากจะนำไปขยายพันธุ์สถานที่อื่นนั้นพื้นที่จะต้องไม่มีสุนัข แมว มารบกวน จึงจะอยู่ได้
ด้วยความน่ารักลูกแย้บางตัว เพียงยื่นมือไปใกล้ ๆ ลูกแย้ก็กระโดดขึ้นไต่มือ ด้วยความเชื่อง จะถ่ายรูปก็ยังได้ จะเอาหน้ายื่นไปใกล้ ๆ ก็ยังได้ ซึ่งบ้านหลังนี้กลายเป็นศูนย์รวมของแย้จำนวนมากที่พวกมันจะรู้สึกถึงความปลอดภัยหากได้มาอาศัย จากความเมตตาและใจบุญของเจ้าของบ้านที่จะมาคอยให้อาหารอยู่ทุกเช้า ช่วยดูแลความปลอดภัย ถือเป็นความผูกพันระหว่างคนกับสัตว์ที่หาชมได้ยากยิ่ง
