ฉะเชิงเทรา – จากแนวร่วมต่อต้านการก่อตั้งนิคมอุตสาหกรรมในพื้นที่ สู่มิตรภาพการพัฒนามุ่งหาจุดยั่งยืนใหม่ให้ชุมชนคนเขาดิน “สายรุ้ง เกิดแก้ว” ปราชญ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นผู้กลับใจหันมาจับมือร่วมกันกับบริษัทยักษ์ใหญ่ฟื้นฟูวิถีชุมชนด้วยทุ่งสมุนไพร คืนชีพพืชพรรณไม้ใหม่หลายประโยชน์ให้ชุมชน ที่กำลังสูญหายไปจากป่าชายเลน ควบคู่กับการพัฒนาอุตสาหกรรม ที่ต้องแลกมาด้วยความจริงใจไม่ใช่เงินตรา เป็นสื่อกลางชักนำเข้ามาหาพาสังคมต่างบริบทให้มาบรรจบร่วมมือกัน
“สายรุ้ง เกิดแก้ว” สาวใหญ่วัย 63 ปี อดีตพนักงานรัฐวิสาหกิจวัยเกษียณ และยังเป็นผู้มีภูมิปัญญาท้องถิ่นจากการสืบทอดมานับแต่บรรพบุรุษเกี่ยวกับพืชสมุนไพรในป่าชายเลน ตลอดจนศาสตร์ในการนวดเพื่อแก้อาการ โดยเธอถือเป็นหนึ่งในขบวนการใต้ดินผู้ที่เคยออกมาเคลื่อนไหวต่อต้านการจัดตั้งนิคมอุตสาหกรรมแห่งใหม่ในพื้นที่เมื่อหลายปีก่อน ที่ต่างพากันออกมาตระหนักถึงเหตุเภทภัยที่อาจเกิดขึ้นได้ในอนาคต
หากปล่อยให้มีการก่อตั้งนิคมอุตสาหกรรมที่ขาดความรับผิดชอบต่อชุมชนขึ้นมาในวันข้างหน้า เมื่อกว่า 6 ปีที่แล้ว จนอาจกลายเป็นตัวเร่งสำคัญในการทำลายบริบททางสังคมชุมชนบ้านเกิด นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงวิถีไปตลอดกาลอย่างไม่มีวันหวนกลับ และไม่อาจที่จะรักษาความยั่งยืนทางภูมิปัญแบบดั้งเดิมของชาวบ้านเอาไว้ได้
ต่อมาเมื่อ “นิคมอุตสาหกรรมฉะเชิงเทราบลูเทคซิตี้” ของกลุ่มพลังงานบริสุทธิ์ ผู้ผลิตแบตเตอรี่และยานยนต์ไฟฟ้า ได้ผุดขึ้นมาในพื้นที่ เขาได้เข้ามาแสดงถึงความจริงใจในการที่จะยื่นมือเข้ามาช่วยเหลือยกระดับ พัฒนาต่อยอดของดีที่เคยมีอยู่เดิมในชุมชนให้บุตรหลานได้สืบทอด มีลมหายใจก้าวเดินต่อไปในวันข้างหน้าได้อีกยาวนาน
จากที่เคยหวั่นไหวและตั้งคำถามต่อพวกเขาขณะเข้ามาชักชวนให้ทำทุ่งสมุนไพรว่า “คุณเข้ามาทำเพื่ออะไร” แต่เมื่อเขาตอบได้อย่างจริงใจว่า “เขาต้องการเอาของดีในชุมชนออกมา เอาภูมิปัญญาของคนในท้องถิ่นออกมาใช้ให้คงอยู่กับพื้นที่ตลอดไป เขาจึงต้องการสนับสนุนให้เกิดอาชีพและความเป็นอยู่ดั้งเดิมที่เคยมีก่อนหน้า มีความยั่งยืนตลอดไป” จึงได้ตอบตกลงกับเขาไปว่า ถ้าอย่างนั้นเราจะทำให้และจะทำให้แบบฟรีๆโดยไม่มีค่าตอบแทน เพราะเขามีพื้นที่ที่สามารถทำได้
ก่อนที่จะมีการลงมือทำให้เป็นทุ่งสมุนไพรป่าชายเลนขึ้นมาจริงๆ จนเกิดมิติในทางบวกและสร้างสรรที่จะได้ช่วยกันอนุรักษ์พืชพรรณสมุนไพรไทยในท้องถิ่นดั้งเดิมไม่ให้สูญสลายไปตามกาลเวลา จนถึงขณะนี้เป็นเวลากว่า 1 ปี 2 เดือนแล้ว ที่ได้เข้ามาร่วมมือทำกับเขา โดยในพื้นที่มีทั้งการปลูกสมุนไพรที่มีสรรพคุณทางยา และการทำสีย้อมผ้าจากผืนป่าธรรมชาติ เช่น ต้นเหงือกปลาหมอ ที่มีสรรพคุณมากมายสารพัดประโยชน์ที่ใช้ในการรักษาโรคสะเก็ดเงิน ผื่นคันภูมิแพ้ได้เป็นอย่างดี
นอกจากนี้ยังมีการปลูกโพทะเล ซึ่งเป็นไม้ที่คนส่วนใหญ่ตัดทิ้งแต่เรานำมาใช้ประโยชน์ในการย้อมผ้าได้ทั้งเปลือก กิ่งก้านและใบ ให้สีออกเหลือง ต้นตะบูนใช้ย้อมผ้าให้สีกักหรือสีจีวรพระ ลำพูลำแพน ต้นจาก ที่นำมาทำผลิตภัณฑ์ได้อย่างหลากหลายมากมาย ที่พบเห็นได้ง่ายที่สุดคือการนำมาห่อทำขนมจาก ซึ่งเป็นขนมประจำท้องถิ่น การปลูกโกงกางที่สามารถนำใบมาทอดกรอบรับประทานเป็นอาหารขบเคี้ยว หรือทำเป็นเมนู “เฟรนช์ฟรายส์ใบโกงกาง” ได้
นอกจากนี้ยังมีพืชพันธุ์ไม้บางอย่างที่ได้สูญหายไปจากชุมชนแล้ว และถือเป็นไม้หายาก เช่น ต้นชะคราม ที่มีสรรพคุณช่วยบำรุงสายตา ขับปัสสาวะ แก้ท้องผูกเพิ่มภูมิคุ้มกัน สมอทะเล ใช้เป็นยาระบาย และทำให้อาเจียน โพธิทะเลก้านสั้นใช้แก้หลอดลมอักเสบ แก้ไอ แก้ไข้ทับระดู หูอักเสบ รักษาแผลสดและเรื้อรัง แคทะเล ใช้บำรุงเลือดแก้ไข้ขับเสมหะ ลมชัก ถั่วดำทะเล ใช้บำรุงเลือด บำรุงสายตา ขจัดพิษในร่างกายขับเหงื่อแก้ร้อนในรักษาดีซ่าน ต้นเล็บมือนางหรือลำพู ที่กำลังจะจัดหานำกลับมาปลูกใหม่ให้เกิดเป็นสวนสมุนไพรป่าชายเลนที่สมบูรณ์แบบครบถ้วนมากขึ้นในชุมชน
สำหรับการพัฒนาต่อยอดผลิตภัณฑ์จากพืชสมุนไพรนั้น ปัจจุบันได้มีการแปรรูปสมุนไพรเหงือกปลาหมอนำมาทำสบู่ก้อน สบู่เหลว ยาสระผม และครีมนวด การใช้สียอมผ้าจากธรรมชาติมาทำผ้ามัดย้อมหรือผ้าโลว์คาร์บอน นอกจากการแปรรูปผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรในทางยาแล้ว ยังมีการนำพืชสมุนไพรจากป่าชายเลนมาทำเป็นอาหารรับประทานเล่น แต่ให้คุณประโยชน์สูง เช่น การทำเมนูเฟรนช์ฟรายส์ใบโกงกาง
ที่ได้นำใบโกงกางที่ยังไม่แก่และไม่อ่อนจนเกินไปมาชุบแป้งทอดกรอบ ที่จะให้รสชาติออกมามันนัวกรอบอร่อยได้โปรตีนสูง ทั้งยังมีสรรพคุณในทางยาจากยางฝาดที่ช่วยสมานลำไส้ รักษาโรคในลำไส้ได้ด้วย ถือเป็นการบริโภคสมุนไพรที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพไปในตัว ปราญช์ชาวบ้านผู้สืบทอดสูตรสมุนไพรป่าชายเลนมานับแต่บรรพบุรุษ เผยถึงความเป็นมาที่ทำให้เกิดการหันหน้าเข้ามาร่วมมือกันกับทางบริษัทผู้เข้ามาก่อตั้งนิคมอุตสาหกรรมในพื้นที่มาตลอดกว่า 1 ปีที่ผ่านมา
นอกจากความร่วมมือในการอนุรักษ์พืชสมุนไพรที่เป็นภูมิปัญญาสืบทอดแล้ว ทางครอบครัวยังมีภูมิความรู้ในศาสตร์การนวดแก้อาการ เช่น ไหล่ติด นิ้วล็อก รองช้ำ กระดูกทับเส้น ชาตามมือตามเท้าไมเกรน และโรคนกเขาไม่ขันทั้งชาย และหญิง ที่ใช้วิธีการนวดต่อเนื่องกันเพียง 3 ครั้ง (3 วันติดต่อกัน) จะสามารถกลับฟื้นคืนชีพขั้นมาสู้งานได้โดยไม่ต้องใช้ยากิน ตลอดจนการนวดแก้อาการอัมพฤกษ์ อัมพาต ในผู้ที่กล้ามเนื้อตาย หากเป็นเพียง 1 ซีกตัว เมื่อมารักษาต่อเนื่องครบ 7 วันจะสามารถกลับมาเดินได้ แต่หากป่วยนอนอยู่กับที่ติดเตียงจะรักษาประมาณ 1 เดือน จะสามารถลุกขึ้นมาทำกายภาพได้ น.ส.สายรุ้ง ระบุ
ด้าน น.ส.กุลพรภัสร์ วงศ์มาจารภิญญา ประธานผู้บริหารนิคมอุตสาหกรรมฉะเชิงเทราบลูเทคซิตี้ ต.เขาดิน อ.บางปะกง จ.ฉะเชิงเทรา กล่าวถึง ความคืบหน้าในการผลักดันภูมิปัญญาท้องถิ่นให้ก้าวขึ้นไปสู่สินค้าชั้นนำ หรือมีแบรนด์ในการวางจำหน่ายภายในห้างสรรพสินค้า เพื่อสร้างอนาคตให้แก่สินค้าชุมชนว่า ชณะนี้มีความคืบหน้าไปด้วยดีหลังจากมีผู้สนใจที่จะเข้ามาเยี่ยมชมในโครงการมากขึ้น
โดยเฉพาะเรื่องของตัวสมุนไพรจากต้นเหงือกปลาหมอ ที่ผลิตออกมาแล้วเป็นที่ตอบรับของผู้ที่ได้ใช้แล้ว จากผลิตภัณฑ์แชมพูสระสม ครีมนวดผม สบู่ล้างมือ และครีมอาบน้ำ ตลอดจนการทำสบู่ก้อน โดยเฉพาะคนที่มีอาการคันจากภูมิแพ้ สมุนไพรเหงือกปลาหมอสามารถช่วยบรรเทาอาการคันให้หายไป ช่วยลดกลิ่นกายได้ดี โดยเฉพาะผู้ที่ทำงานในสภาพอากาศที่ร้อนจัดและมีเหงื่อออกมาก เมื่อใช้เวชสำอางจากเหงือกปลาหมอแล้ว ต่างตอบรับว่าใช้แล้วได้ผลดีมาก
อนาคตต่อไปนั้นเรากำลังที่จะนำผลิตภัณฑ์ขึ้นไปวางจำหน่ายภายในห้างสรรพสินค้าชั้นนำ เพื่อเป็นการขยายตลาดขึ้นไปสู่ห้างสรรพสินค้าที่เป็น Top-fiight โดยขณะนี้ยังอยู่ในขั้นตอนของการเจรจา นอกจากนี้ยังมีการพูดคุยกับทางอีอีซีด้วย หลังจากนี้จะได้มีการปรับปรุงพื้นที่แปลงปลูกพืชสมุนไพรใหม่ ด้วยการแบ่งโซนพื้นที่ให้เป็นสัดส่วนและล้อมรั้วเพื่อไม่ให้สัตว์เข้าไปรบกวน และเป็นรูปแบบของทุ่งสมุนไพรจริงๆ จากเดิมที่ได้จัดแปลงปลูกไว้ในรูปแบบให้คล้ายคลึงกับการเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ
ส่วนการตอบรับจากคนในชุมชนนั้น ปัจจุบันคนในชุมชนได้พากันเข้ามาร่วมทำงานด้วยกับเราเอง โดยไม่ต้องว่าจ้าง เนื่องจากเขาก็ต้องการมีพื้นที่ในการแสดงฝีมือ ซึ่งถือเป็นก้าวแรกในการเริ่มต้นที่จะสอนให้ชาวบ้านได้เรียนรู้ถึงวิธีการตกเบ็ดให้ได้ปลา จากที่เราเคยรับปากและลั่นวาจาไว้นับแต่วันแรกที่เข้ามาว่า เราจะมาอยู่กับความยั่งยืนร่วมกับชุมชน ไม่ใช่เข้ามาอยู่เพื่อกอบโกยหรือเป็นผู้ได้แต่เพียงฝ่ายเดียว โดยเราไม่สามารถที่จะเอาเงินไปให้เขาได้โดยตรง แต่เราต้องสอนให้เขามีอาชีพที่มีความยั่งยืนอย่างแท้จริง
ขณะเดียวกันในวันที่ 14 ก.พ.67 เวลา 16.00-21.00 น. นี้จะมีการนำผลิตภัณฑ์ผ้ามัดย้อมของคนในชุมชนเขาดิน ไปเดินแบบแฟร์ชั่นโชว์ ที่ Sky Dark เซ็นทรัลศรีราชาในงาน Dark Sky Fashion Show Low Carbon 2024 ที่ทางนิคมฯ บลูเทคซิตี้ ร่วมกับมหาวิทยาลัยศรีปทุม (วิทยาเขตชลบุรี) และภาคีเครือข่ายจัดขึ้น ซึ่งเป็นคอนเซ็ปที่มีการนำเสื้อผ้าสไตล์โลว์คาร์บอน ย้อมด้วยด้วยสีธรรมชาติจากใบไม้ ต้นไม้ที่ไม่ใช้เคมีไปแสดงในการเดินแบบในงานนี้ เพื่อเป็นการบอกแจ้งให้ชาวโลกได้รู้ว่า เรายังมีสิ่งที่ผลิตได้จากธรรมชาติที่มีอยู่รายรอบตัว และยังเป็นการสร้างอาชีพสู่ความยั่งยืนให้แก่ชุมชนชาวเขาดินด้วย น.ส.กุลพรภัสร์ ระบุ
การพัฒนาแบบควบคู่ถือเป็นหนทางสู่ความลงตัวของสังคมที่แตกต่าง ที่อาจช่วยให้สังคมต่างบริบทสามารถเดินมาบรรจบเคียงคู่ไปด้วยกันได้ หากมีการใส่ใจช่วยดูแลประคับประครองพากันเดินไปด้วยกันด้วยใจบริสุทธิเป็นธรรม และให้คุณค่าต่อความมีอยู่เดิมในสังคมวัฒนธรรมวิถีท้องถิ่นไม่ให้ดับสูญสลายไป จากการรุกล้ำเข้ามาของสังคมใหม่ จึงถือเป็นจุดบรรจบสำคัญที่ลงตัว และอาจช่วยให้เกิดการพัฒนาแบบคู่เคียงกันไปอย่างแท้จริง นำไปสู่ความยั่งยืนของชุมชนได้
